Ήταν πολύ σημαντικό για εμένα να δω τον Morrissey σ’ αυτή του την επίσκεψη στη χώρα μας. Ο λόγος δεν είναι τόσο «μαύρος» και μακάβριος όπως τον ήθελαν άλλοι, καλοθελητές και μη, επειδή δηλαδή ίσως να μην έχω την ευκαιρία να τον ξαναδώ ζωντανά λόγω της ασθένειάς του. Σ’ αυτούς έχω να πω ότι και τον Wilco Johnson περιμένουν όλοι εδώ και καιρό να αποδημήσει, από τότε μάλλον που και εκείνος ανακοίνωσε ότι κάνει θεραπείες για την καταπολέμηση του καρκίνου, αλλά ο άνθρωπος δείχνει να είναι τόσο παραγωγικός όσο ποτέ, με φοβερό φετινό δίσκο με τον Roger Daltrey και σειρά εμφανίσεων. Ο πραγματικός όμως λόγος είναι το βιβλίο που έγραψε σχετικά πρόσφατα και διάβασα προ μηνών, ένα απολαυστικό ανάγνωσμα που με έκανε να τον γνωρίσω καλύτερα, να μάθω κάποια από τα μυστικά του μα και πτυχές του χαρακτήρα του που δεν μπορούσα να φανταστώ. Για παράδειγμα, έχει εκπληκτική αίσθηση του χιούμορ μα είναι παράλληλα τόσο εγωκεντρικός και συνεπακόλουθα γκρινιάρης. Όλα και όλοι του φταίνε, όλοι τον έχουν αδικήσει στη ζωή του, καμία εταιρία δεν δούλεψε όπως θα έπρεπε για να τον βοηθήσει να γνωρίσει ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία όπως θα όφειλε, τα περισσότερα που απολαμβάνει τώρα τα έχει κερδίσει με δικό του κόπο αλλά και πάλι τον κρατάει πίσω η ασχετοσύνη και ο κακός τρόπος δουλειάς των άλλων. Κι ας μην αρχίσω να σας λέω τη γνώμη του για άλλους καλλιτέχνες και πρόσωπα της show biz…

Τα ξέραμε όλα αυτά από πριν, θα μπορούσε να πει κανείς, ή τουλάχιστον τα φανταζόμασταν. Γεγονός πάντως είναι ότι το βιβλίο είναι απολαυστικό και πέρασα καλά διαβάζοντάς το, άσχετα αν δεν είμαι πολύ σίγουρος για το κατά πόσο του άξιζε να ενταχθεί στη σειρά των κλασικών των εκδόσεων Penguin… Μάλλον αυτό ήταν το αντίτιμο για να πάρουν τα δικαιώματα να το εκδώσουν, και σίγουρα πριν διαπιστώσουν ότι συνεπακόλουθα ο Moz θα τους απαγόρευε να επιτρέψουν να μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες και να εκδοθεί σε άλλες χώρες στη γλώσσα τους! Κάποια τέτοια πράγματα βέβαια είναι που δημιουργούν τους θρύλους, η ισχυρή γνώμη και άποψη για το πώς οφείλει να προχωράει η καριέρα τους, γνώμη που οπωσδήποτε πηγαίνει χέρι χέρι με την ιδιοτροπία και την παραξενιά, είτε της ηλικίας είτε η μόνιμη που ενυπάρχει στο πρόσωπό του εξαπανέκαθεν (που λένε…).

Η αρχική αναβολή της συναυλίας λίγες μέρες νωρίτερα πυροδότησε μυριάδες φήμες κι ένα σωρό σενάρια ακούστηκαν για τους λόγους που δεν θα τον βλέπαμε. Ευτυχώς η νέα ημερομηνία ορίστηκε τάχιστα κι όλα είχαν τελικά αίσιο τέλος – ίσως όχι για τους ανθρώπους που είχαν ξοδέψει χρήματα κι είχαν κάνει ταξίδι για να βρεθούν στην Αθήνα, αλλά Morrissey είναι αυτός, προβλέπονται κι αυτά όπως είναι φυσικό εφόσον μιλάμε για την αφεντιά του (θέλω να πω, εδώ κάνουν βεντετισμούς άλλοι κι άλλοι, δεν θα έκανε ο αρχιβεντέτος;). Πιστεύω βέβαια ότι είχε σοβαρό λόγο να μην πάρει εκείνο το μοιραίο αεροπλάνο που μας τον στέρησε προσωρινά, αν δεν είχε όντως χάσει την ανταπόκρισή του όπως είχαμε πληροφορηθεί το βράδυ της αναβολής, έστω και την τελευταία στιγμή.

Τέλος πάντων, και για να μη μακρηγορούμε, θα τον βλέπαμε τον πρώην Smith, ήταν τελειωμένο και γραμμένο στ’ άστρα. Έφτασα στο συναυλιακό χώρο κι αντίκρισα δύο μεγάλες ουρές. Ακόμη και μετά την παραλαβή του πάσου μου έπρεπε να σταθώ σε μία απ’ αυτές, πληροφορήθηκα, όπως κι έκανα. Μπήκα στα social media για να σκοτώσω την ώρα μου κι είδα τις πρώτες γκρίνιες: αν είναι δυνατόν να υπάρχουν τέτοιες ουρές, κακή διαχείριση του κόσμου κι άλλα πολλά τέτοια. Προσωπικά δεν θυμάμαι να έχω παρακολουθήσει συναυλία μεγάλου ονόματος στο εξωτερικό και να μην έχω σταθεί σε ουρές, και μεγαλύτερες μάλιστα. Είναι λογικό όταν σ’ ένα στάδιο προσέρχονται κάποιες χιλιάδες κόσμου, να πρέπει να καθίσεις στη ουρά. Και δεν μιλάμε για το ΟΑΚΑ με τις δεκάδες θύρες στην περίμετρό του. Μου άρεσε πολύ που ο κόσμος στεκόταν ο ένας πίσω από τον άλλο και δεν επικράτησε η λογική του μπουλουκηδόν που λατρεύουν οι Έλληνες, πολλές φορές επειδή τους το επιτρέπει η έλλειψη κιγκλιδωμάτων διαχείρισης κόσμου που υπάρχουν σε όλες τις συναυλίες του εξωτερικού, πλάι φυσικά στην έλλειψη παιδείας. Στην περίπτωσή μας, απλά δεν υπήρχαν κάγκελα κοντά στις δύο θύρες, με αποτέλεσμα κάποιοι εξυπνάκηδες να έρχονται κατ’ ευθείαν στην πόρτα και να αναμειγνύονται με τους πρώτους στην ουρά, εκμεταλλευόμενοι το ότι κανείς δεν τους έλεγε τίποτα. Αυτή είναι πιστεύω μία από τις δουλειές που πρέπει να έχουν τα security, να προσέχουν να τηρείται η σειρά. Ήρθαν και δύο τύποι και στάθηκαν στεγνά δίπλα μου όταν είχα φτάσει μπροστά, ο ένας τους γνωστός παραγωγός ραδιοφώνου σε ροκ-ο-Θεός-να-τον-κάνει σταθμό. Όταν του υπενθύμισα ότι υπάρχει ουρά και θα πρέπει να πάνε στο τέλος της, μου έδωσε την κλασική κουτοπόνηρη απάντηση, ότι δηλαδή ήταν μέσα και ξαναμπαίνουν τώρα. Τόσο κακή τελικά όσο και η εκπομπή του.

Μπήκα τέλος πάντων μέσα, υπέροχη ατμόσφαιρα και φάτσες γεμάτες προσμονή για κάτι σπουδαίο. Πλασαρίστηκα αρκετά μπροστά και κανένα εικοσάλεπτο πριν ανέβει ο Moz στη σκηνή ξεκίνησε η εκπαιδευτική τηλεόραση. Το είχε κάνει και την προηγούμενη φορά που τον είχαμε δει στο Λυκαβηττό, ετούτη απλά μου φάνηκε να διαρκεί πολύ παραπάνω. Ξεκίνημα με Ramones σε ένα vintage κλιπ από τις πρώτες τους ημέρες. Σήμερα ο Morrissey δηλώνει λάτρης του γκρουπ, και κάπου είχε ανακοινωθεί ότι θα είχε την επιμέλεια μιας συλλογής με κομμάτια τους, να θυμίσουμε όμως εδώ ότι εκεί πίσω στις ημέρες των τελών της δεκαετίας του ’70, είχε στείλει γράμμα σε μουσική εφημερίδα (όπως συνήθιζε κατά κόρον να κάνει) και τους περνούσε γενεές δεκατέσσερις, ατάλαντους τους ανέβαζε, άχρηστους του κατέβαζε. Ας το ξεχάσουμε, μια νεανική απερισκεψία ίσως ήταν… Συνέχεια με Brian Eno από τα ‘70ς επίσης και τις glam ημέρες του, Chris Andrews κατόπιν – χάλια – Nico με το I’m Not Sayin’ που είχε κυκλοφορήσει σαν σινγκλ το 1965, οι Penetration με το punk classic Don’t Dictate και τέλος ο Charles Aznavour σε ότι αφορά στα μουσικά. Ενδιάμεσα παρεμβλήθηκαν πολλά άλλα κλιπ με διάφορα άλλα πρόσωπα που άπτονται ενός γενικότερου πολιτιστικού ενδιαφέροντος, εμμονές προφανέστατα όλα τους του καλλιτέχνη που είχε την επιμέλεια της βραδιάς…

…η οποία και ξεκίνησε θριαμβευτικά με το The Queen Is Dead από τα παλιά. Ήταν το ένα από τα τέσσερα μόνο – σε σύνολο είκοσι – τραγούδια που άντλησε από το ρεπερτόριο των Smiths. Αυτό ίσως και να στάθηκε απογοητευτικό σκορ για τους οπαδούς του, αλλά ήταν και κάτι που το ξέραμε από τις προηγούμενες ημερομηνίες της περιοδείας του. Πιστεύω ότι δεν διάλεξε τυχαία τα συγκεκριμένα αυτά κομμάτια: κάθε ένα από αυτά επιθυμεί να κάνει κάποια δήλωση σε σχέση με τα όσα πιστεύει και διακηρύττει στο πέρασμα όλων αυτών των χρόνων που μας απασχολεί με την Τέχνη του. Το εναρκτήριο καταθέτει τη χρόνια απέχθειά του για τη βασιλική οικογένεια, το Meat Is Murder κάνει έναν αιώνιο αγώνα να μας κάνει να σιχαθούμε το κρέας – και το σκληρό στις εικόνες του βίντεο που συνόδευσε την εκτέλεση του κομματιού είμαι σίγουρος ότι μπορεί να πείσει πολύ εύκολα αρκετούς να το σιχαθούν όντως… - το Asleep κάνει ένα σχόλιο περί θανάτου που αναπόφευκτα τον απασχολεί ακόμη περισσότερο σήμερα, ενώ το How Soon Is Now? είναι ένα απλό ευχαριστώ στο συγκρότημα που τον ανέδειξε, ένα αποχαιρετιστήριο ευχαριστώ σε όσους ήρθαν να τον παρακολουθήσουν κι ένα ύστατο crowd pleaser για όσους θέλουν σώνει καλά τέτοια για να περάσουν καλά σε μία συναυλία του.

Δεν είχε πολλά ακόμη ανάλογα το live: από τη δική του καριέρα ακούστηκαν το Suedehead κι έγινε ο σχετικός χαμός και δικαίως, το I’m Throwing My Arms Around Paris που εξελίσσεται σε ένα από τα κλασικά του τραγούδια και που θα κερδίσει με το σπαθί του μια θέση στο απόλυτο Greatest Hits του από το μέλλον και το Everyday Is Like Sunday που θα πρέπει να ήταν η πιο συγκινητική στιγμή της συναυλίας. Το αφιέρωσε σε κάποιον «που δεν γνωρίζουμε αλλά που δεν ζει πια», την ηθοποιό Queenie Watts (που όπως έμαθα ψάχνοντας γι’ αυτή, πέθανε από καρκίνο το 1980). Από τον δεύτερο κιόλας στίχο είχε βουρκώσει και δεν μπορούσε να ακολουθήσει επακριβώς τους στίχους, κάτι που ούτως ή άλλως δεν χρειαζόταν αφού το κοινό τραγουδούσε μέσα σε κλίμα έξαψης και υπέρτατης ευφορίας. Το υπόλοιπο σετ άντλησε μεγάλο του μέρος από το πρόσφατο άλμπουμ του World Peace Is None Of Your Business (παραδόξως, όχι το Istanbul που ήταν το σινγκλ κι από τα καλύτερα κομμάτια του), που σημαίνει ότι υπήρξαν διαστήματα αμηχανίας από το γεμάτο στο μεγαλύτερό του μέρος στάδιο, χωρίς όμως να έδειξε ο Morrissey ότι δεν απολαμβάνει το παίξιμό τους –το ίδιο ισχύει και για τους πέντε υπόλοιπους μουσικούς που τον συνόδευσαν. Έλειψαν τα χιτς λοιπόν μα όχι το συναίσθημα: ο Moz θέλησε να μας δείξει που βρίσκεται αυτή την εποχή, τι θέλει να μας δώσει μουσικά κι αδιαφόρησε για το τι περιμένουν από αυτόν οι μάζες. Οι υπόλοιποι τον αγαπούν έτσι κι αλλιώς, τον έχουν δει ξανά στο παρελθόν στη χώρα μας με ποικίλες εντυπώσεις, κι ετούτη εδώ πιθανώς να ήταν η πιο φορτισμένη συναισθηματικά, κι από τις δύο πλευρές. Ήταν σπουδαίος όπως τον θυμόμασταν, θα τον θυμόμαστε έτσι και στο μέλλον ό,τι κι αν αυτό (του) επιφυλάσσει, και μακάρι να μπορέσουμε να τον έχουμε ξανά κοντά μας και μπροστά μας. Μέχρι τότε, θα τον έχουμε πάντα στην καρδιά μας, κι αυτό δεν αλλάζει…

Μάνος Μπούρας

photos: Θοδωρής Μάρκου

Set list

The Queen Is Dead
Suedehead
Speedway
Kiss me a lot
Staircase at the university
Throwing My Arms Around Paris
World Peace Is None Of Your Business
Neal Cassady Drops Dead
One of Our Own
The Bullfighter Dies
Scandinavia
Yes, I am blind
Everyday is like Sunday
Smiler with knife
Asleep
I’m not a man
Certain people I know
Meat is murder

How soon is now